Ελιά είναι ο πρόγονος του Χριστουγεννιάτικου δέντρου!

                   Η «Ειρεσιώνη» και τα κάλαντα στην αρχαιότητα.

Η αναβίωση του εθίμου και προσοδοφόρος και εύκολα μπορεί να γίνει αποδεκτή

Η παράδοση της Εορτής των Χριστουγέννων έχει τις ρίζες της στη γιορτή του Χειμερινού Ηλιοστάσιου, που γιόρταζαν, από την προϊστορική ακόμη εποχή, όλοι  οι λαοί της Ευρώπης. Τη μέρα εκείνη οι άρχοντες κάθε τόπου συνήθιζαν να γιορτάζουν μαζί με τους υπηκόους τους στους δρόμους, προσφέροντας δώρα στα μικρά παιδιά, φυτεύοντας και στολίζοντας αειθαλή δένδρα και φτιάχνοντας στεφάνια από τα κλωνάρια τους, σύμβολο αιώνιας ζωής..

  Τιμούσαν την «ημέρα της γεννήσεως του αήττητου Ήλιου» (dies natalis invicti Solis), αφού ο Ήλιος από τις ημέρες εκείνες έπαυε να χαμηλώνει την τροχιά του και άρχιζε να επανέρχεται ψηλά στον ουρανό θριαμβευτής, για να ξαναφέρει τη ζέστη και τη ζωή στην παγωμένη φύση. Κάποιους αιώνες αργότερα (επισήμως από τον 6ο μ.Χ. αι.) Ο χριστιανισμός υιοθέτησε την ημερομηνία αλλάζοντας το τιμώμενο πρόσωπο στον «Ήλιο της Δικαιοσύνης», κατά το τροπάριο των Χριστουγέννων, τον Ιησού Χριστό.

 

Τις μέρες αυτές, παρά τις δυσκολίες που οι Έλληνες αντιμετωπίζουν, δεν θα παραλείψουν, για το καλό, το έθιμο να στολίσουν στο σπίτι τους ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο. Όμως λίγοι ίσως γνωρίζουν πως το έθιμο αυτό έχει τις ρίζες του στη αρχαία Ελλάδα και ότι προγονός του χριστουγεννιάτικου δέντρου δεν ήταν έλατο, ούτε κυπαρίσσι αλλά ένα κλαδί ελιάς.

Και το κλαδί αυτό που ονομαζόταν «Ειρεσιώνη», λίγοι ίσως ξέρουν ότι σχετίζεται με τον Θησέα, την Κρήτη και την αρχαία Αθήνα και ότι τα σημερινά κάλαντα σχετίζονται με τον ύμνο που έψαλαν τα παιδιά στην αρχαιότητα κατά τα «Πυανέψια» περιφέροντας την «Ειρεσιώνη».

     Η Ειρεσιώνη που παράγεται από το είρος (έριον, μαλλί) σύμφωνά με πολλές αναφορές σε αρχαία κείμενα ήταν κλάδος ελιάς η αγριελιάς (κότινος) στολισμένος με γιρλάντες από μαλλί λευκό και κόκκινο και έφερε κρεμασμένα τους πρώτους φθινοπωρινούς καρπούς (σύκα, καρύδια, αμύγδαλα, κάστανα, δημητριακά, κ.λ.π., εκτός του μήλου και του αχλαδιού) καθώς και φιάλες απο λάδι και μέλι.

Η Ειρεσιώνη περιφερόταν στους δρόμους των Αθηνών, την έβδομη ημέρα του Πυανεψίωνος μηνός (22 Σεπτεμβρίου — 20 Οκτωβρίου) απο παιδιά «αμφιθαλή» (των οποίων και οι δύο γονείς ζούσαν) τα οποία έψαλαν «τις καλένδες» (κάλαντα) από σπίτι σε σπίτι, παίρνοντας φιλοδώρημά από τον νοικοκύρη ή την κυρά.
Όταν τα παιδιά έφθαναν στα δικά τους σπίτια, ιδίως στα αγροτικά, κατά τον Αριστοφάνη, κρεμούσαν την Ειρεσιώνη πάνω από την εξώπορτά τους, όπου έμενε μέχρι την ίδια ημέρα του επόμενου έτους, οπότε, αφού τοποθετούσαν την νέα, κατέβαζαν την παλιά και την έκαιγαν.

   Ένας νεαρός (αμφιθαλής) περιέχυνε την Ειρεσιώνη με κρασί από έναν τελετουργικό αμφορέα και την κρεμούσε στην πύλη του ναού του Απόλλωνα.
Τα Πυανέψια η Πυανόψια ήταν γιορτή στην αρχαία Αθήνα προς τιμήν του Απόλλωνα με αναίμακτη θυσία καρπών και φρούτων, ενώ κατά την κλασική εποχή, αποτελούσαν μέρος της γιορτής των Θησείων. O Λυκούργος αναφέρει πως στην Αθήνα η γιορτή ονομαζόταν Πυανόψια, ενώ οι υπόλοιποι Έλληνες την αποκαλούσαν Πανόψια, γιατί "φαίνονταν όλοι οι καρποί".

Σύμφωνα με την παράδοση, το έθιμο αυτό καθιερώθηκε από τον Θησέα όταν ξεκίνησε για την Κρήτη για να σκοτώσει τον Μινώταυρο. Πηγαίνοντας σταμάτησε στην Δήλο όπου έκανε θυσία στον Απόλλωνα, λέγοντας ότι σε περίπτωση που κερδίσει την μάχη με τον Μινώταυρο, θα του πρόσφερε στολισμένα κλαδιά ελιάς για να τον ευχαριστήσει. Επιστρέφοντας στην πατρίδα του, ο Θησέας εκπλήρωσε τη υπόσχεσή του καθιερώνοντας τον θεσμό της Ειρεσιώνης.

Οπωσδήποτε,  η μετεξέλιξη του εθίμου αυτού είναι αρκετά περιπετειώδης. Το θεοκρατικό καθεστώς του Βυζαντίου το καταδίκασε ως ειδωλολατρικό και απαγόρευσε την τέλεσή του. Ωστόσο οι Έλληνες που ταξίδευαν πολύ το μετάδωσαν στους Βόρειους λαούς, οι οποίοι λόγω έλλειψης ελαιοδέντρων, στόλιζαν κλαδιά από τα δέντρα που φύονταν στις περιοχές τους όπως είναι τα ελατά.
Αιώνες αργότερα το ίδιο έθιμο επανεισάχθηκε στην Ελλάδα από τους Βαυαρούς που συνόδεψαν τον Όθωνα στην Ελλάδα, ως δικό τους Χριστουγεννιάτικο έθιμο. Κι έτσι απο την αρχαία Ελληνική «Ειρεσιώνη της Ελιάς», περάσαμε στο Ελατό της σύγχρονης εποχής, που φαίνεται πως από το 1833, όποτε πρωτοστολίστηκε από τον Βασιλιά Όθωνα ως Χριστουγεννιάτικο δέντρο στα ανάκτορα του Ναυπλίου, νίκησε κατά κράτος το... καραβάκι που είχε στο μεταξύ επικρατήσει ως έθιμο που ταίριαζε στην ναυτική Ελλάδα.

   Οι Έλληνες που στην ιστορική μνήμη τους είχαν την Ειρεσιώνη,  υιοθέτησαν πολύ γρήγορα το Χριστουγεννιάτικο δένδρο με το Έλατο η και Κυπαρίσσι.

Ο ύμνος της Ειρεσιώνης (τα κάλαντα)  στην αρχαιότητα
Ένα απόσπασμα απο τον ύμνο που έψαλαν τα παιδιά κατά τα Πυανέψια, κατά τον Πλούταρχο, ήταν:

Γιατί όχι Χριστουγεννιάτικα δέντρα απο ελιές!

   Σήμερα τα Χριστουγεννιάτικα δέντρα στην Ελλάδα μπορεί να είναι οποιοδήποτε κωνοφόρο δέντρο κομμένο η σε γλάστρα αλλά και απομιμήσεις δέντρων σε πλαστικό. Κάθε περίπτωση έχει τα θετικά και αρνητικά της και οπωσδήποτε το κόστος της.

   Τα κομμένα φυσικά  δέντρα απο κωνοφόρα συνήθως πετιούνται στα πεζοδρόμια αμέσως μετά τις γιορτές προκαλώντας ένα χαμένο κόστος και μια καθόλου καλή αισθητικά και περιβαλλοντικά εντύπωση.

Τα ριζωμένα δένδρα σε γλάστρα προφανώς προορίζονται να μεταφυτευτούν μετά τις γιορτές στο έδαφος, πράγμα όμως που για τα έλατα και την Κρήτη λόγω κλίματος δεν είναι εφικτό

Τα πλαστικά, έχουν το πλεονέκτημα της επαναχρησιμοποίησης αλλά δεν παύουν να είναι ψεύτικα.

  Έτσι, δεν μπορεί κανείς να μην σκεφθεί ότι η χρησιμοποίηση της Ελιάς σε γλάστρα, σαν Χριστουγεννιάτικο δέντρο, αποτελεί λύση που πλεονεκτεί απο όλες τις προηγούμενες. Κι αυτό γιατί και επαναχρησιμοποίηση επιτρέπει αλλά για’  μεταφύτευση  μπορεί να χρησιμοποιηθεί και  μικρότερο κόστος μπορεί να έχει. Κυρίως όμως γιατί συνδέεται με την αρχαία ελληνική κουλτούρα και φυσικά με την πατροπαράδοτη αγάπη του Κρητικού για την ελιά.

   Οι αρκετά ικανοί φυτωριούχοι της Κρήτης που τα τελευταία χρόνια δραστηριοποιούνται με μεγάλη επιτυχία στα καλλωπιστικά δεν νομίζουμε πως θα έχουν δυσκολία να παράγουν εδώ και όχι βέβαια να εισάγουν, Χριστουγεννιάτικα δέντρα απο Ελιές. Ας το σκεφτούν!

ΠΗΓΗ http://www.sedik.gr/

ΠΗΓΗ https://www.logiosermis.net/

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ  ΜΑΡΙΝΑ ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ